Press release

Timor-Leste: Aniversariu ba dala-rua Centro Nacional Chega! Kumpri promesa ba Lia-Loos, Justisa no Reparasaun iha Timor-Leste

Dili, Timor-Leste, 17 Jullu 2019 — Ohin marka tinan 2 aniversariu Centro Nasional Chega! (CNC), Liu-husi Memoria ba Esperansa, instituisaun independente ida iha Timor-Leste. CNC iha mandatu atu asegura implementasaun ba rekomendasaun sira husi Komisaun Simu-malu, Lia-loos no Rekonsiliasaun (CAVR) nomos husi komisaun bilateral Indonesia Timor-Leste, Commissão Verdade e Amizade (CVA).

Estabelesimentu CNC nudar parte rezultadu husi esforsu advokasia durante dekade ida husi sosiedade sivil no grupu vitima sira, fó-hanoin governu kona-ba obrigasaun ba implementa rekomendasaun husi komisaun lia-loos nain-2. Tuir Sekretariu Ezekutivu Asosiasaun Vitima Konflitu Politiku 74-99, Domingos Pinto De Araújo Moniz, katak sentru iha mandatu ba preserva memoria historia Timor-Leste ba periudu 1974-1999:

“CNC harii tanba vitima sira. Vitima hakarak iha instituisaun memoria. Sira luta ba ne’e iha tinan barak”

Iha resposta ba advokasia sosiedade sivil, Primeiru Ministro Rui Maria de Araújo harii grupu traballu ida hodi haree-hikas implementasaun rekomendasaun sira. Grupu Traballu dezenvolve tiha projetu ba CNC ne’ebe lezisla tiha ho Decreto Lei No. 48/2016 no adopta tiha mos iha Concelho Ministro iha 31 Outubru 2016. Centro alende iha mandatu atu preserva memoria historia iha periudu 1974 1999, nomos promove direitu umanus liu husi edukasaun no treinamentu sira, harii solidariedade ho sobrevivente husi violasaun direitu umanus, no prevene repetisaun violasaun direitu umanus no habelar kultura dame nian.

Iha tinan 2 ikus ne’e, CNC harudu klaramente ninian esforsu no inovasaun iha divulgasaun Chega! (Relatoriu final husi CAVR), preserva memoria no promove aprendizajen kona-ba passadu. Progresu balu mos halo iha area reabilitasaun no kura-laran kanek sobrevivente sira, maibe ne’e nudar nesesidade urgente. Iha faze ninian tuir-mai, CNC persiza foti medidas imediatas atu garante asistensia ba vitima sira ne’ebe abandonadu durante dekade ida-resin. Hirarkhia ba prioridade, dala-ida tan, vitima no sobrevivente sira mak nudar sentru ba instituisaun ne’e, resolve sira-nian nesesidade mak tenki sai prioridade ba CNC.

Direitur AJAR iha Timor-Leste, Jose Luis de Oliveira, refleta: “Hanoin-hikas no rekoñese sofrementu vitima sira nudar fundasaun importante ba harii nasaun. Maibe buat ne’e tenki haktuir husi tratamentu no asistensia ne’ebe sustentavel ba sira ne’ebe nesesita/persiza. Ho halao buat ne’e, ami hametin ita-nian komitmentu nasional ba valores principal direitu umanus.”

Ba komemorasaun ida ne’e, AJAR lansa ona estudu kazu ba CNC ho titlu: “Centro Nacional Chega!: Tinan Rua Liu-ba, tempu atu foka iha sobrevivente sira”